බෞද්ධ ගොඩනැගිලිවල පියගැටපෙළ ( පඩිපෙළ ) පාමුල අඩසඳෙහි හැඩයෙන් යුතුව නිමවා ඇති අර්ධ කවාකාර ගල් පා පුවරුව සඳකඩපහණය. අනුරාධපුර මුල් යුගයේ බිහිවූ සඳකඩපහණ කැටයම්වලින් තොර අර්ධ කවාකාර ගල් පුවරුවක් පමණක් විය. උදා: මිහින්තලය, මහාවිහාර, අභයගිරි, ඡේතවන, මිරිසවැටි විහාරවල දැකිය හැක. ඉතා කලාත්මක සඳකඩපහන් නිර්මාණය වූයේ අනුරාධපුර යුගයේ අවසාන භාගයේය. එහි පිට රවුමේ ගිණි සිළුවක් හෙවත් නාග දැල්ලෙන් සරසා ඇත. දෙවන පේළිය ඇත්, අස්, ගව, සිංහ යන සතර වංශික සත්වයන් එකා පසුපසින් දුවන විලාසය දැක්වේ. තුන්වන පේළියේ ඉතා අලංකාර මටසිළුටු ලියවැල් පේළියකි. හතරවන තීරුව නෙළුම් මල් තුඩින් ගත් හංසාවලියකි. මධ්‍යයේ නෙළුම් මල් දැක්වේ.
පරණවිතාන මහතාගේ අදහස අනුව පළමු පේළියේ ගිණි දැල්ලෙන් සසර වසන සත්වයාගේ රාග, ද්වේශ, මෝහ යන කෙලෙස් ගිණි දැල්ලෙන් වෙලී පවත්නා බවත්, සතර වංශික සත්වයන්ගෙන් ජාති, ජරා, මරණ, ව්‍යාධි යන සතර බියද, ලියවැලෙන් තණ්හාවද, හංසාවලියෙන් පාරිශුද්ධතාවයද, නෙළුම් මලින් නිර්වාණයද පිළිබිඹු කරයි. පරණවිතාන මහතා මෙය හදුන්වන්නේ 'භව චක්‍රය' ලෙසිනි.
සඳකඩ පහණේ එහි සංකේතයන් ඒ හා සමග ඇති මුරගල්, කොරවක්ගල් වල සංකේතයන්ද සුභ වස්තු හෙවත් මංගල සම්මත වස්තු ලෙස සැලකිය හැක. ඒවා දැක ස්පර්ශ කරන අයට දිව්‍යමය බලයක් ලැබී තම බලාපොරොත්තු සඵල කරගැනීමට හැකියාව ලැබෙන බව පිළිගැනීමකි.
අනුරාධපුර යුගයේ විශිෂ්ටතම සඳකඩපහණ ඇත්තේ අනුරාධපුර බිසෝ මාලිගය ඉදිරිපිටය. එම යුගයේ අලංකාරතම සඳකඩපහණ ථූපාරාමය, අභයගිරිය, ශ්‍රී මහා බෝධිය අභියස හා මහා විහාරයේදී ද, පන්කුලිය බුදු ගෙය අභියසින් ද, වෙස්සගිරියෙන් ද හමුවේ. අනුරාධපුර යුගයේ සඳකඩපහන් වල සුලු වෙනස්කම් දැකිය හැකි වුවද නිර්මාණය අතින් බොහෝ දුරට එක හා සමාන ය.
✍️යශෝදා සිරිවර්ධන✍️
